A PESQUISA BASEADA EM DESIGN: VISÃO GERAL E CONTRIBUIÇÕES PARA O ENSINO DE CIÊNCIAS
DOI:
https://doi.org/10.22600/1518-8795.ienci2017v22n2p01Palavras-chave:
Pesquisa Baseada em Design, Sequências de Ensino-Aprendizagem, Desenho Didático, Conhecimento DidáticoResumo
A pesquisa baseada em design (DBR) envolve uma nova metodologia intervencionista que busca aliar aspectos teóricos da pesquisa em educação com a prática educacional. Na área de pesquisa em ensino de ciências, a DBR tem sido usada para planejar, implementar e avaliar sequências de ensino-aprendizagem (TLS) de conteúdos específicos. No presente artigo, apresentamos um quadro geral sobre a DBR e as TLS, descrevendo a metodologia envolvida. A partir de um olhar sobre a literatura disponível, entendemos que a metodologia DBR e os estudos envolvendo TLS são abordagens que podem contribuir com a construção e consolidação de conhecimentos didáticos específicos, ou mesmo mais gerais, relacionados com a prática docente e os processos de ensino e aprendizagem em sala de aula.Referências
Arriassecq, I., & Greca, I. M. (2010). A teaching-learning sequence for the Special Relativity Theory at high school level historically and epistemologically contextualized. Science and Education, 21(3), 827-851. DOI:10.1007/s11191-010-9231-5
Artigue, M. (1988). Ingéniérie didactique. Recherches en didactique des Mathématiques, 9(3), 281-308.
Artigue, M. (1994). Didactical engeneering as a framework for the conception of teaching products. In Biehler, R. E. A. Didactics of Mathematics as a Scientific Discipline. (pp.27-39). The Netherlands: Kluwer Academic Publishers.
Azevedo, M. C. P. S. (2007). Ensino de Física: entendendo a construção de atividades de ensino (SP). Dissertação de Mestrado. Programa de pós-graduação em Educação da Faculdade de Educação da Universidade de São Paulo.
Azevedo, M. C. P. S., Andrade, R., & Pietrocola, M. (2006). O Ensino de Física: Busca de parâmetros para análise de situações em sala de aula. In Anais do X EPEF - Encontro de Pesquisa e Ensino de Física. Londrina, PR. Recuperado de http://www.cienciamao.usp.br/dados/epef/_oensinodefisicabuscadepa.trabalho.pdf
Brockington, G., Gurgel, I., Siqueira, M., Forato, T. C. M., Azevedo, M. C. P. S., & Ueta, N. (2008). Pietrocola, M. A project to update the physics curriculum in the secondary school in Brazil. In Girep conference. Nicosia: Cy. Recuperado de http://lsg.ucy.ac.cy/girep2008/ComprehensiveView.htm
Brockington, J. G. (2005). A realidade Escondida: representações físicas do microcosmo para estudantes do ensino médio (SP). Dissertação de Mestrado. Universidade de São Paulo.
Brown, A. (1992). Design experiments: theoretical and methodological challenges in creating complex interventions in classroom settings. The Journal of the Learning Science, 2(2), 141-178. DOI:10.1207/s15327809jls0202_2
Buty, C., & Tiberguien, J-F. M. (2004). Learning hypotheses and an associated toll to design and to analyse teaching-learning sequences. International Journal of Science Education, 26(5), 579-604. DOI:10.1080/09500690310001614735
Chang, C. Y., Chang, Y. H., & Yang, F. Y. (2009). Exploring Secondary Science Teachers' Perceptions on the Goals of Earth Science Education in Taiwan. International Journal of Science Education, 31(17), 2315–2334. DOI:10.1080/09500690802314868
Collins, A. (1992). Toward a design science of education. In Scanlon, E., & O’Shea, T. (Orgs.). New directions in educational technology. Berlin: Springer-Verlag.
Collins, A., Joseph, D.; & Bielaczyc, K. (2004). Design research: Theoretical and methodological issues. Journal of the Learning Sciences, 13(1), 15-42. DOI:10.1207/s15327809jls1301_2
Couso, D., & Pinto, R. (2009). Analisis del contenido del discurso. Enseñanza De Las Ciencias, 27(1), 5–18.
DBR-Collective. (2003). Design-Based Research: An Emerging Paradigm for Educational Inquiry. Educational Researcher, 32(1), 5–8. DOI:10.3102/0013189X032001005
Edelson, D. C. (2002). Design research: what we learn when we engage in design. The Journal of the Learning Science, 11(1), 105-121. DOI:10.1207/S15327809JLS1101_4
Forato, T. C. de M. (2009). A natureza da ciência como saber escolar: um estudo de caso a partir da história da luz. (Tese de Doutorado). Faculdade de Educação, Universidade de São Paulo, São Paulo. Recuperado de http://www.teses.usp.br/teses/disponiveis/48/48134/tde-24092009-130728/pt-br.php
Fourez, G. (2003). Crise no Ensino de Ciências? Investigações em Ensino de Ciências, 8(2), 109-123.
Henze, I., Driel, J. H. V., & Verloop, N. (2007). Science Teachers' Knowledge about Teaching Models and Modelling in the Context of a New Syllabus on Public Understanding of Science. Research in Science Education, 37(2), 99–122. DOI:10.1007/s11165-006-9017-6
Hernández, M. I. (2012). Desenvolupament iteratiu d'una seqüència d'ensenyament i aprenentatge sobre Propietats Acústiques dels Materials. Tese de Doutorado. Universitat Autònoma de Barcelona, Espanha.
Kabapinar, F., Leach, J., & Scott, P. (2004). The design and evaluation of a teaching-learning sequence addressing the solubility concept with Turkish secondary school students. International Journal of Science Education, 26(5), 635-652. DOI:10.1080/09500690310001614000
Kahveci, A. (2010). Quantitative Analysis of Science and Chemistry Textbooks for Indicators of Reform: A Complementary Perspective. International Journal of Science Education, 32(11), 1495–1519. DOI:10.1080/09500690903127649
Kariotoglou, P., & Tselfes, V. (2000), Science Curricula: Epistemological, Didactical and Institutional Approach. Epitheorisi Fisikis, 31, 9-28.
Kattmann, U., Duit, R., Gropengieber, H., & Komorek, M. (1995). A model of Educational Reconstruction. In The NARST annual meeting. San Francisco, CA.
Kneubil, F. B. (2014). O Percurso Epistemológico dos Saberes e a Equivalência Massa-Energia (SP). Tese de Doutorado. Programa de pós-graduação em Educação da Faculdade de Educação da Universidade de São Paulo. Recuperado de http://www.teses.usp.br/teses/disponiveis/48/48134/tde-16032015-151339/pt-br.php
Komorek, M., & Duit, R. (2004). The teaching experiment as a powerful method to develop and evaluate teaching and learning sequences in the domain of non-linear systems. International Journal of Science Education, 26(5), 619-633. DOI:10.1080/09500690310001614717
Lawall, I., Siqueira, M., Pietrocola, M., & Ricardo, E. (2009). Desenvolvimento Profissional durante a implementação de inovações curriculares por professores do ensino secundário. Enseñanza de las Ciencias, v.extra, 3217-3220.
Lijnse, P., & Klaassen, K. (2004). Didactical structures as an outcome of research on teaching-learning sequences? International Journal of Science Education, 26(5), 537-554. DOI:10.1080/09500690310001614753
Lijnse, P. (1995). "Developmental research" as a way to an empirically based "didactical structure" of science. Science Education, 79(2), 189-199. DOI:10.1002/sce.3730790205
Lijnse, P. (2010). Methodological aspects of design research in physics education. In Kortland, K., & Klaassen, K. (Orgs.). Designing Theory-Based Teaching-Learning Sequences for Science Education (pp.144-155). Utrecht: CDBeta Press.
Mansour, N. (2010). Impact of the Knowledge and Beliefs of Egyptian Science Teachers in Integrating a STS Based Curriculum: A Sociocultural Perspective. Journal of Science Teacher Education, 21(5), 513–534. DOI:10.1007/s10972-010-9193-0
Méheut, M. (2004). Designing and validating two teaching-learning sequences about particle models. International Journal of Science Education, 26(5), 605-618. DOI:10.1080/09500690310001614726
Méheut, M., & Psillos, D. (2004). Teaching-learning sequences: Aims and tools for science education research. International Journal of Science Education, 26(5), 515-535. DOI:10.1080/09500690310001614762
Nicolau Junior, J. (2014). Estrutura Didática baseada em fluxo - sequência de ensino aprendizagem de Relatividade Restrita: Paradoxo dos Gêmeos - SP.Dissertação de Mestrado. Universidade de São Paulo. Recuperado de http://www.teses.usp.br/teses/disponiveis/81/81131/tde-30042015-161931/pt-br.php
Ogborn, J. (2005). Introducing relativity: less may be more. Physics Education, 40(3), 213–222. DOI:10.1088/0031-9120/40/3/001
Pessanha, M. C. R. (2014). Estrutura da Matéria na Educação Secundária: Obstáculos de Aprendizagem e o Uso de Simulações Computacionais (SP). Tese de Doutorado. Programa de pós-graduação em Educação da Faculdade de Educação da Universidade de São Paulo. Recuperado de http://www.teses.usp.br/teses/disponiveis/81/81131/tde-28042014-202005/pt-br.php
Piers. M, (2008). “New Physics Curricula in the Netherlands”. In Girep Conference, Cyprus. Recuperado de http://lsg.ucy.ac.cy/girep2008/ComprehensiveView.htm
Pietrocola, M. (2005). Modern Physics in Brazilian Secondary Schools, In International Conference on Physics Education. Nova Delhi, Índia.
Pietrocola, M. (2010). Inovação Curricular e Gerenciamento de Riscos Didático-Pedagógicos: o ensino de conteúdos de Física Moderna e Contemporânea na escola média. Faculdade de Educação, Universidade de São Paulo, São Paulo. Recuperado de http://docplayer.com.br/22288236-Inovacao-curricular-e-gerenciamento-de-riscos-didatico-pedagogicos-o-ensino-de-conteudos-de-fisica-moderna-e-contemporanea-na-escola-media.html
Pietrocola, M., & Oliveira, R. C. (2005). A. Análise do Sucesso das Estratégias e Recursos Didáticos Utilizados em uma Proposta Curricular de Física Moderna e Contemporânea para o Ensino Médio. In Anais V ENPEC – SP. Bauru, SP. Recuperado de http://www.nutes.ufrj.br/abrapec/venpec/conteudo/oral.htm
Pinto, R. (2002). Introduction to the Science Teacher Training in an Information Society (STTIS) project. International Journal of Science Education, 24(3), 227–234. DOI:10.1080/09500690110078888
Pinto, R. (2005). Introducing curriculum innovations in science: Identifying teachers' transformations and the design of related teacher education. Science Education, 89(1), 1–12. DOI:10.1002/(ISSN)1098-237X
Psillos, D., Tselfes, V., & Kariotoglou, P. (2004). An Epistemological analysis of the evolution of didactical activities in teaching-learning sequences: the case of fluids. International Journal of Science Education, 26(5), 555-578. DOI:10.1080/09500690310001614744
Ramos, P. (2010). Ambiente Virtual de Vivências: análise do processo de desenvolvimento na perspectiva da pesquisa baseada em design (RJ). Tese de Doutorado. Universidade Federal do Rio de Janeiro. Recuperado de http://objdig.ufrj.br/55/teses/NUTES_D_%20PaulaRamos.pdf
Rêgo, K., & Ferreira, H. S. (2013). Uma análise da produção comunicación científica nacional em ensino das ciências relacionadas às sequências de ensino aprendizagem (teaching learning sequences - TLS) na perspectiva de méheut. In IX Congreso Internacional sobre Investigación en Didáctica de las Ciencias, Girona. Recuperado de http://die.udistrital.edu.co/ix_congreso_internacional_sobre_ investigacion_ en_didactica_ciencias
Richey, R. C., Klein, J. D., & Nelson, W. A. (2004). Development research: studies of instructional design and development. In Jonassen, D. H. Handbook of research on educational communications and technology. New Jersey: LEA.
Rodrigues, A. G., Pietrocola, M., & Piqueira, J. (2012). Elaboração de uma sequência didática de ensino-aprendizagem com tópicos de mecânica quântica para cursos de engenharia. In Atas do Cobenge – PA. Belém, PA. Recuperado de http://198.136.59.239/~abengeorg/cobenges-anteriores/2012/artigos-2012/artigos-publicados_13
Rodrigues, G. M., & Ferreira, H. S. (2011). Elaboração e análise de Sequências de Ensino-Aprendizagem sobre os estados da matéria. In Atas VIII ENPEC- Encontro Nacional de Pesquisa em Educação em Ciências – SP. Campinas, SP. Recuperado de http://www.nutes.ufrj.br/abrapec/viiienpec/resumos/R0234-2.pdf
Siqueira, M. (2006). Do visível ao indivisível: uma proposta de ensino de Física de Partículas Elementares para Educação Básica (SP). Dissertação de Mestrado. Programa de pós-graduação em Educação da Faculdade de Educação da Universidade de São Paulo. Recuperado de http://www.nupic.fe.usp.br/Publicacoes/teses/DissertMAXWELL.pdf
Siqueira, M., Pietrocola, M., & Ueta, N. (2007). A Física Moderna e Contemporânea em sala de aula; uma atividade com os raios-X. In Anais do XVII Simpósio Nacional de Ensino de Física – MA. São Luiz, MA. Recuperado de http://www.sbf1.sbfisica.org.br/eventos/snef/xvii/atas/resumos/T0410-1.pdf
Souza, W. B. (2006). Transpondo o conteúdo de Radiações para a Física do Ensino Médio (SP). Dissertação de Mestrado. Programa de pós-graduação em Educação da Faculdade de Educação da Universidade de São Paulo.
Thein, A. H., Barbas, P., CarnevalI, C., Fox, A., Mahoney, A., & Vensel, S. (2012). The Affordances of Design-Based Research for Studying Multicultural Literature Instruction: Reflections and Insights from a Teacher-Researcher Collaboration. English Teaching: Practice and Critique, 11(1), 121-135.
Van den Akker, J. (1999). Principles and methods of development research. In Van den Akker, J. et al. (Org.) The Design methodology and developmental research in education and training (pp.1-14). The Netherlands: Kluwer Academic Publishers.
Van Driel, J., Bulte, A., & Verloop, N. (2005). The Conceptions of Chemistry Teachers about Teaching and Learning in the Context of a Curriculum Innovation. International Journal of Science Education, 27(3), 303–322. DOI:10.1080/09500690412331314487
Viennot, L., Chauvet, F. O., Colin, P., & Rebmann, G. R. (2005). Designing strategies and tools for teacher training: The role of critical details, examples in optics. Science Education, 89(1), 13–27. DOI:10.1002/1098-237X
Wang, F., & Hannafin, M. J. (2005). Design-based research and technology-enhanced learning environments, Educational Technology Research and Development, 53(4), 5-23. DOI:10.1007/BF02504682
Downloads
Publicado
Como Citar
Edição
Seção
Licença
A IENCI é uma revista de acesso aberto (Open Access), sem que haja a necessidade de pagamentos de taxas, seja para submissão ou processamento dos artigos. A revista adota a definição da Budapest Open Access Initiative (BOAI), ou seja, os usuários possuem o direito de ler, baixar, copiar, distribuir, imprimir, buscar e fazer links diretos para os textos completos dos artigos nela publicados.
O autor responsável pela submissão representa todos os autores do trabalho e, ao enviar o artigo para a revista, está garantindo que tem a permissão de todos para fazê-lo. Da mesma forma, assegura que o artigo não viola direitos autorais e que não há plágio no trabalho. A revista não se responsabiliza pelas opiniões emitidas.
Todos os artigos são publicados com a licença Creative Commons Atribuição-NãoComercial 4.0 Internacional. Os autores mantém os direitos autorais sobre suas produções, devendo ser contatados diretamente se houver interesse em uso comercial dos trabalhos.
